============================================================
كتاب الاصلاح "اختلاف" را در هرکونه از وجود در جهانمان بیابیم. به دلیل این اصل است که هر قسم از وجود درجه بندی شده و به هر عضوی مرتبهخودش داده شده اسست44. بدین سان سجستانی در میان یامبران، یعنی نطقاء در زمینه مطلب وی، نیز "تفاوت" درجات مییاید، و پیامبر محمد را در بالاترین مرتبه جای میدهد85. لیکن سجستانی محتقد است که غایت و هدف نهانی هر چیزی که بيامبران آوردهاند قائم است (نهايت الكل من الزسل الى القائم عليه السلام). وى خط سير پيامبران را با شش مرحله بسط و توسعه بدن انسانی در رحم مقایسه میکند، که پس از آنها مرحله هفتمی که ر وحانی است هنگام تولد رخ مینماید. قائم با این مرحله هفتم مطابق است، که آفرینشی دیگر يعنى جديد) (الخلق الآخر) نيز ناميده شده است، كه در آن او، وفتى با اسلافش سنجيده شود، یک مرحله جدید روحانی را نشان میدهدعم در اینجا می توانیم شباهتی در استدلالهای سجستانی و ابوحاتم تشخیص دهیم: آنان هر دو همانندی و مشابهتی با صورتبندی بدن انسانی میسازند. همچنین هر دو قانم را به عنوان تجسم هدف نهائی "تاريخ مقدس" مینگرند، در حالی که "بهترین" موضع واوج بسط و توسعه قوانین مقدس را برای پیامبر محمد حفظ میکنند.
سجستانی باز هم برای مرتبه قائم اشاره دیگری کرده است. در بخش سی و چهارم کتاب اینابیع، هنگامی که طبیعت کامل عدد شش را مورد بحث قرار میدهد، نمونهها و مثالهای دیگری ذکر میکند که در آنها شش نقش مهمی را ایفا میکند7* شش مقوله هستی شناختی جهان ما، شش جهت در طبیعت، شش بخش از بدن انسان، شش روز افرینش جهان، و قابل ملاحظه ترین، شش ناطق و شش دوره ایشان. در این بخش سجستانی به قائم اشاره میکند و او را به اجرای ماموریت همه نطقاء منسوب و مربوط مینماید: در زمینه تطابق میان شش ناطق، شش خهت، و شش جزء بدن انسان، وی قائم را به مثابه سرکه به همه مربوط است و همه رانگاه میدارد منسوب مینماید88 بدین سان، در این بخش، قائم به دلیل رابطهاش با اجرای "دعوت" به مثابه هدف نهائی "تاریخ مقدس" تلقی شده است. مرتبه او در تاریخ با یک نقطه مرکزی که همه جهات از آن جدا و روانه میشوند، يعنی لایک شخص"، مقایسه شده است. یک تطابق ضمنی میان سر، مهمترین جزء بدن، و قائم وجود دارد.
یک فیلسوف- شاعر بعدی، ناصرخسرو (متوفی بین 1075/465 و 1104/498)49 ما را با دیگر نشانهای راهنما برای بحثمان مجهز میکند. ناصرخسرو در آثر خود خوان الخوان، نموداری برای ما آماده میسازد شامل دوایر هم مرکز تا بحت بخش سی و چهارم الینابیع را خلاصه کند.
पृष्ठ 34