============================================================

دو بحث و گفتگوی عقیدتی در نخستین دوره تاریخ تفکر اسماعیلی با خطمشی عقلانی ابوحاتم احمد بن حمدان رازی6، مؤلف كتاب الاصلاح که برای نخستين بار به صورت جديد چاپ شده است، در این مقاله عرضه میشود5. یکی از این دو بحث و گفتگو پیرامون مبارزه طلبی و دعائی متمرکز است که ابوبکر محمد بن زکریای رازی (متوفی 935/313) یا 4208665 در لاتین، یک پزشک برجسته و فیلسوف عقلی مذهب غیر اسماعیلی که علیه نبوت اظهار نظر کرده است6.

بحت دیگر با متفکرک از درون جمعیت اسماعیلی سروکار دارد به نام محمد تسفی، یا نخشیی (متوفی 942/343)، "بنيانگذار فلسفه اسماعيلی"7، يعنی فلسفه متأثر از طريقه نوافلاطونی.

چنانکه میدانیم، در قرن چهارم دهم، گروهی از متفکران اسماعیلی قویا تحت تآثیر فلسفه نوافلاطونی بودند، که مادلونگ (148061006 .) و هالم (4.1180a) آن را بهعنوان "حوزه يا مکتب ایرانی" معرفی کردهاند، زیرا فعالیت آنان در قلمرو ایران بوده است8. ابوحاتم رازی در و اقع غالبا همراه با نسفی و شخصیت نوافلاطونی مذهب برجسته دیگری، ابویعقوب سجستانی رمشهور در قرن چهارم ادهم)، در میان متفکران اسماعیلی ایرانی موسوم به "حوزه ایرانی" بهشمار امده اسمت.

کتاب الاصلاح شامل کاوشهای نظری ابوحاتم رازی است که نسفی همکیش خود را درباره موضوعات گوناگونی مانند جهان شناسی، روان شناسی، مردم شناسی، نبوت و غیره رد میکند.

این کتاب همچنین شامل نقل قولهای بسیاری از کتاب المحصول، یکی از کهنترین آثار فلسفی سماعیلی است که متآسفانه مفقود شده است. بنایراین متن جدیدالطبع ما یکی از نخستین * از آنجا که در این مقاله نام دو "رازی" مکررأ ذکر میشود برای پرهیز از اشتباه این رازی را ابوحاتم یا ابوحاتم رازی، و ابویکر محمد بن زکریای رازی را،رازی" یاد میکنیم.-م.

صفحہ 18